گزارش نشست انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد با موضوع: ریو+20 توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست
نشست مزبور در تاریخ ۲۲ خرداد ۹۱ در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار گردید. در آغاز جلسه سرکار خانم دکتر شایگان دبیرکل انجمن ضمن خوشامد گویی بیان کردند : بحث توسعه از اهداف سازمان ملل متحد است که از کنفرانس ریو۱۹۹۲ به طور جدی پیگیری شد . ریو+۲۰ یعنی بعد از ۲۰ سال برای پیگیری چگونگی برنامه ها و ارزیابی میزان پیشرفت و بررسی چالشهای پیشرو از جمله تغییرات آب و هوایی تشکیل میشود. قرار بود تغییرات آب و هوایی نیز در کنار اسم ریو+۲۰ اضافه شود اما به دلیل حساسیتهای برخی قدرتهای بزرگ همچون آمریکا به تغییرات آب و هوایی ترجیح داده شد این نام اضافه نشود. سپس بیان کردند: ابتدا دکتر رمضانی سخنرانی خواهند کرد که عنوان سخنرانی ایشان عبارت است از (( از ریو تا ریو در تکاپوی توسعه پایدار)) و سپس دکتر مشهدی با موضوع : توسعه پایدار زیست محیطی در هزاره سوم.
سپس دکتر رمضانی پشت تریبون حاضر شدند و به ایراد سخنان خود پرداختند. وی گفت: موضوع محیط زیست و توسعه پایدار از دغدغه های جامعه بین المللی است و بسیاری از دولتها آنرا در دستور کار دارند .
فصل اول : بحث در خصوص ((پیشینه ی تاریخی توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست)) میباشد. رشته حقوق بین الملل محیط زیست با وجود جوانی بیشترین اسناد را به خود اختصاص داده است. عوامل ایجاد این حقوق عبارتند از: حوادث اکولوژی مثل غرق شدن نفتکشها و آلودگی ها . همچنین در حقوق داخلی کشورها نیز مقرراتی در حوزه محیط زیست وضع شده است اما در مباحث حقوق بین المللی پررنگ تر دنبال میشود. عامل دیگر نقش افکار عمومی و بین المللی: دانشمندان علوم گوناگون ارتباطات تنگاتنگی با این رشته حقوق دارند. به خصوص در زمینه تغییرات آب و هوایی و عامل سوم: نقش محوری و کلیدی سازمان ملل متحد : کلیه کنفرانسهای در زمینه محیط زیست زیر نظر سازمان ملل متحد بوده. در غالب مجمع یا شورای اقتصادی اجتماعی و یا سایر ارکان همچون کمیسیون توسعه پایدار و یونپ و... .
اگرچه در منشور ملل متحد شاید بتوان با تفسیری پویا مباحث همکاری و توسعه را در ارتباط با محیط زیست دریافت اما مستقیما اشاره ای نشده است.
اولین کنفرانس که در این زمینه برگزار شده است در سال ۱۹۷۲ بود که در واقع اوج شکوفایی حقوق محیط زیست در این زمان بود. این کنفرانس ایجاد کننده حقوق محیط زیست است.در این دهه بحث توسعه پایدار مطرح است و در نتیجه کشورهای در حال توسعه به این کنفرانس خوشبین نبودند ؛ چراکه میگفتند کشورهای توسعه یافته کار خود را انجام داده اند و حال که نوبت ما شده است میخواهند محدودیت ایجاد کنند. ولی نهایتا اعلامیه استکهلم تدوین میشود. در این اعلامیه است که بحث حق بر محیط زیست سالم مطرح میشود و باید به محل این کنفرانس هم توجه نمود چراکه در یک کشور توسعه یافته بود.
اما کنفرانس دوم موسوم به کنفرانس ریو۱۹۹۲ :
روند شکلگیری این کنفرانس به این نحو بود که مجمع عمومی از خانم برونتلند خواست گزارشی درباره وضع محیط زیست جهان تهیه کند و از طریق این گزارش استراتژی ای تقدیم مجمع کند. نام گزارش وی (( آینده مشترک ما)) بود. این گزارش خمیر مایه توسعه پایدار است. کنفرانس ۱۹۹۲ تغییراتی نسبت به ۱۹۷۲ داشت که از جمله تغییر محل کنفرانس از کشوری توسعه یافته به کشوری در حال توسعه بود. کنفرانس ریو۱۹۹۲ شامل اسناد مختلفی از جمله: اعلامیه ریو ؛ آژاندا۲۱ ؛ کنوانسیون تغییرات آب و هوایی ؛ تنوع زیستی و اعلامیه غیر الزام آور مربوط به جنگل بود. اعلامیه ریو عملا بحث توسعه پایدار را مطرح میکند. از۱۹۹۲ تغییرات در رویکردبسیاری از سازمانها صورت میگیرد. تا قبل از این برای مثال در مقدمه اعلامیه توسعه تجارت ۱۹۴۷به استفاده حداکثری از منابع طبیعی اشاره شده بود اما در معاهده مراکش که سند موسس سازمان تجارت جهانیست به توسعه پایدار اشاره میکند. وی در فصل دوم از سخنان خود به بیان مفهوم توسعه پایدار پرداخت.
مفهوم توسعه پایدار: تعادل بین انسان محوری و زیست محوری
معنای انسان محوری: از محیط زیست باید حفاظت شود به دلیل نفعی که برای انسان دارد نه ارزشی که خودش داراست ولی نظریات زیست محوری بیان میکنند انسان هم مانند سایر موجودات است و نمیتواند عناصر دیگر را از بین ببرد. وی همچنین اضافه کرد توسعه مفهومی پویاست و پایداری ثبات را به ذهن متبادر میکند. اما تلاش شد این تعارض ظاهری را با هدایت درون نسلی و میان نسلی حل کنند؛ یعنی انسانهای این نسل و نسل بعد هم باید از این منابع استفاده کنند.
وی سپس به اصول ۳و۴ اعلامیه ریو اشاره کرد که این دو اصل در تکاپوی تعریفی از توسعه پایدار است. و نکته بعد اصل ۲۵ اعلامیه ریو است که موضوعات صلح و توسعه و حفاظت از محیط زیست فیلیپین اجازه استفاده از چوبهای جنگل را صادر کرد و مردم از این تصمیم به دیوان این کشور شکایت کردند که در نوع خود پیشرویی این کشور را در این امر نشان میدهد.
وی افزود علت آمدن نام حفاظت از محیط زیست در کنار صلح در اعلامیه به سبب خطر ذوب شدن یخها و بالا آمدن آبها در نتیجه زیر آب رفتن جزایر و تغییر خطوط مرزی و همچنین مسایل ناشی از آوارگان این تخریبهاست.
وی در ادامه سخنانش گفت: حقوق بین الملل محیط زیست پر است از قواعد حقوقی قوام نایافته و اصولی چون اصل پیشگیری که قاعده طلایی حقوق بین الملل محیط زیست است.اصل احتیاط؛ اصل آلوده ساز-پرداخت کننده؛ که البته اصل احتیاط به دلیل عدم مشخص بودن چهارچوب در حقوق بین الملل چندان پذیرفته شده نیست. یعنی نه((آی.سی.جی)) به این اصل توجه کرده ؛نه دادگاه حقوق دریا به جز یک قاضی و فقط در دیوان دادگستری جوامع اروپایی به این اصل توجه کرده است.
وی در ادامه به اعلامیه هزاره و مسایل ۸ گانه آن و اعلامیه ژوهانسبورگ اشاره کرد و همچنین در خصوص وجه تسمیه نام((ریو+۲۰)) گفت: چون این کنفرانس از ۱۹۹۲ تا ۲۰۱۲ را پوشش میدهد. یعنی نگاه ۲۰ ساله دارد که از ابتدا تا الان چه کردیم و چه کار میخواهیم بکنیم و مراحل این کنفرانس را اینگونه برشمرد ۱۳ تا ۱۵ ژوئن ؛ ۱۶ تا ۱۹ ژوئن بین نمایندگان جوامع مختلف (( زنان ؛ سندیکاها)) و نهایتا ۲۰ تا۲۲ ژوئن روسای کشورها و دولتها تصمیم میگیرند؛ نام این سند هم ((آینده ای که ما میخواهیم)). سپس وی اینگونه نتیجه گیری کرد که در سند اخیر ؛ آنچه که بر آن تاکید شده اصل مشارکت است. دوم ؛ اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت. سوم: تاکید مجدد بر ادغام سه پایه توسعه پایدار(تقویت ؛ اصلاح ؛ ادغام). چهارم : تغییر شکل و تقویت نهادهای جدید در حوزه محیط زیست. پس از پایان سخنان دکتر رمضانی نماینده مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد در تهران پیام این مرکز و پیام دبیرکل سازمان ملل متحد را قرائت کرد.
سپس دکتر مشهدی به بیان مسائل و نقطه نظرهای خود درباره اقتصاد ومحیط زیست پرداخت و در دو بخش نظری و رویه ای ارائه گردید. در بخش نظری به وضعیت توسعه پایدار زیست محیطی در هزاره جدید و تمایز مسائل آن نسبت به گذشته و برخی مسائل نوظهور اشاره گردید و در بخش رویه ای نیز پیش نویس سند ریو+20 در سه حوزه جدید و مهم اقتصاد سبز، فقر و انتقال تکنولوژی های دوستدار محیط زیست معرفی گردید.
در ابتدا دکتر مشهدی اشاره نمودند، همچنان که حوزه حقوق کیفری بین المللی با تشکیل دیوان و حوزه حقوق بشر دوستانه با طرح نظریه مسئولیت حمایت و تغییر شکل درگیریها در اوان هزاره سوم شاهد تحول بوده است، حقوق بین الملل محیط زیست نیز با ورود به هزاره سوم مسائل و موضوعات جدیدی را تجربه می نماید. موضوع توسعه پایدار محوری ترین بحث این تحول است که موضوعات جدیدی چون انتقال تکنولوژی، تغییرات آب و هوایی، اقتصاد سبز و فقر را شامل می شود. ما می توانیم از سه دوره توسعه پایدار در حقوق بین الملل محیط زیست با ویژگیهای متمایز بخث نماییم. دوره نخست دوره ریو 1992 تا ژوهانسبورگ 2002 است. دوره دوم از ژوهانسبورگ تا ریو+20 ( امروزه) و دوره سوم بعد از ریو+20 است(آینده). در این سه دوره حقوق بین الملل در موضوع توسعه پایدار شاهد پیشرفتها و ناکامیهایی بوده است که به بخشی از آن در پارگراف های 10 تا 16 سند اشاره گردیده است. از جمله این پیشرفتها تا 2012 می توان به اسناد بین المللی متعدد از جمله کنوانسیون تغییرات آب و هوایی و کنوانسیون تنوع زیستی و دستاوردهای آن اشاره نمود. اما دوره سوم که از 2012 آغاز شده است دوره بسیار مهم و سرنوشت سازی است. محتوای مسائل مطروحه و شعار این اجلاس تحت عنوان آینده ای که مامی خواهیم، نشان دهنده اهمیت این دوره است. به نظرم آگاهی اکولوژیک و همگرایی ایدئولوژیک دو موضوع مهمی است که این اجلاس به دنبال آن است. شاو زوکانگ دبیر اجلاس ریو+20 گفته است« توسعه پایدار یک انتخاب نیست بلکه تنها راه ماست» بنابراین امروزه حقوق بین الملل محیط زیست در بحث توسعه پایدار به دنبال دو بحث اساسی است. ایجاد نوعی آگاهی اکولوژیک و همگرایی ایدئولوژیک میان تابعان است. موضوعی که قبلا تحت عنوان نظریه خلا ادراکی و پایان طبیعتThe end of nature توسط اکولوژیست ها گوشزد گردیده است.
خلاء ادراکی بر این امر تأکید دارد که میان واقعیت بحران محیط زیست و آنچه که می اندیشیم فاصله بسیار زیادی وجود دارد. بوتکین برای توصیف این نظریه مثال کشتی تایتانیک را می آورد. مسافران کشتی تایتانیک به اندازه کافی به سیستمهای تکنیکی و فنیِ مدرن کشتی زیاد از حد اعتماد داشتند. به گونه ای که هیچ کدام از مسافران کشتی تصور غرق کشتی نداشتند. زیرا این کشتی در زمان خود و میان هم قطاران یک اعجوبه بود. برای نیمی از مسافران قایق نجات پیش بینی شده بود. حتی زمانی که کشتی با کوه یخ برخورد نمود و بخش عمده ای از کشتی را آب فراگرفت، به مسافران گفته شد که مشکل خاصی نیست. در نظریه خلاء ادارکی همین وضعیت در خصوص کره زمین نیز صادق است. تغییرات آب و هوایی را می توان به همان کوه یخ شبیه دانست و اعتماد بیش از حد سرمایه داری و الگوهای لیبرال به تکنیکهای فنی و غفلت دولت مردان و مردمان از بحران در حال ظهور حکایت از خلاء ادارکی عمیقی در این زمینه می نماید.
نظریه پایان طبیعت در انتقاد از وضعیت موجود سیاستهای حفظ محیط زیست ارائه گردید. در نظر گیبن میان «آهنگ تغییرات جهان فیزیکی» و«آهنگ واکنشهای جامعه انسانی» تناقض و تضاد آشکاری وجود داردکه واقعیت کلیدی زیست‌محیطی زمان ما را تشکیل میدهد. ما دو امر را به دو دشواری درک می کنیم. اول اينکه ما زمان را بد مي فهميم، ما فکر ميکنيم که کره زمين با سرعت ناچيز تغيير ميکند. اما اکنون در واقع اين کار با سرعت انجام مي شود. زمين بهطور سريع، عميق و خطرناک در نتيجه دستکاريهاي ما تغيير ميکند و دوم اينکه ما در فهم مقياس نيز دچار اشتباه هستيم. ما عادتاً فکر ميکنيم که مردم اندک هستند و جهان وسيع، اما در دوره زندگي ما عکس اين مطلب صدق ميکند. در نظر وی علیرغم تعداد زیاد کنفرانسهای بین المللی و اعلامیههای بلند بالا، ما تقریبا هیچ کاری برای جلوگیری از انتشار دی اکسید کربن که باعث گرمای جهانی میشود، انجام ندادهایم.
دومین موضوع ایجاد همگرایی ایدئولوژیک میان کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه در موضوع محیط زیست است. مسئله محیط زیست موضوعی است که متعلق به همه کشورها است. جنس تعهدات زیست محیطی غیر از تعهدات سنتی حقوق بین الملل است. تعهدات زیست محیطی ناشی از عمل متقابل یا تعهدات متقابل نیست. محیط زیست هیچ قرابتی با موضوع مرز و حاکمیت ندارد. بنابراین همه تابعان در هر موقعیت و سطحی مسئولیت مشترک و طبعا متمایز دارند. در بند 29 پیش نویس نیز از این امر با اصطلاح دیپلماتیک بازی برد- بردWin-Win یاد نموده است.
در بخش دوم سخنان نیز پارگراف های مهم پیش نویس سند ریو+20 در زمینه اقتصاد سبز، فقر و انتقال تکنولوژی های دوستدار محیط زیست بررسی گردید. اقتصاد سبز در واقع آمیختن ملاحظات اکولوژیکیecology با با سیاستهای اقتصادیeconomy است. (ECO-ECO) در این جا بر کارایی منابع، اقتصاد بدون کربن و فشار کمتر بر منابع تأکید شده است. البته برای کاهش اختلاف میان توسعه یافته ها در حال توسعه ها در پارگراف های متعدد تأکید گردیده است که این به معنای ریاضت اقتصادی یا ایجاد موانع جدید نیست، بلکه همانگونه که در پاراگراف 31 گفته شده است این رهنمودها "فرصت برای همه و تهدید برای هیچ کس" است. موضوع فقر نیز از موضوعات محوری این سند است. مسئله محیط زیست صرفا متعلق به اغنیا( توسعه یافته ها) و یک مسئله شیک احساسی بورژوازی نیست. امروزه بیشترین آسیب را فقرا می بینند، فقرا آب آلوده می نوشند و هوای ناپاک تنفس می کنند. لذا ایجاد عدالت اکولوژیکی میان توسعه یافته ها و در حال توسعه ها ضروری است و موضوع انتقال آلودگی نیز باید به وضوح قاعده مند گردد. در نهایت انتقال تکنولوژی های دوستدار محیط زیست با شرایط منصفانه و عادلانه در چارچوب نظام تسهیم و تسهیل منافع و عدم ادعا نسبت به مالکیت فکری و حق اختراع باید تعدیل گردید. امری که در حال حاضر به شدت میان کشورهای پیشرفته و کمتر توسعه یافته اختلافی است. در بند 42 سند نیز بر حذف سوبسیدهای دارای اثر منفی بر محیط زیست و توسعه دانش سنتی و انتقال تکنولوژی سبز تأکید گردیده است.
سایت کنوانسیون حفاظت از گونه های مهاجر وحشیCMS به مناسبت ۲۳ژانویه ۲۰۱۲ روز جهانی پرندگان مهاجر، از مردمان جهان خواسته است تا به مناسبت چنین روزی به ارتباط جدایی ناپذیر میان پرندگان و انسانها توجه نمایند. کنوانسیون مزبور با هدف حفاظت ومدیریت گونه های مهاجر وحشی که از قلمرو مرزی کشورهای عضو کنوانسیون عبور می نمایند در ۱۹۷۹ در بن آلمان منعقد و در نوامبر ۱۹۸۳ لازم الاجرا گردیده است. ایران نیز در سال ۱۳۸۶ به این کنوانسیون پیوسته است. برای دیدن آخرین اخبار مربوط به گونه های مهاجر به سایت کنوانسیون در آدرس ذیل بنگرید.